Wat is een virginaal. Hierboven is niet het virginaal waar het in mijn verhaal om gaat, wel eenzelfde soort model, hier bespeeld door Edward L. Kottick, zelfde bouwer van het instrument. Even voor een kennismaking met het geluid.
Een bevriend organist / klavecinist vroeg mij in maart 2021 of ik er heil in zag een in slechte staat verkerend virginaal onder handen te nemen. Ik probeerde hem ervan te overtuigen, dat hij dat beter door een professioneel of op z'n minst een ervaren klavecimbelbouwer kon laten doen. Maar hij sprak zoveel vertrouwen uit in mijn vaardigheden dat ik er haast niet om heen kon, en eerlijk gezegd me toch ook wel wat gevleid voelde. Op voorwaarde dat het een vriendendienst zou zijn en hij de risico's voor dit avontuur voor zijn rekening zou nemen heb ik de uitdaging opgepakt. Dus lag er een Ruckers Italiaans virginaal op mijn werkbank, gebouwd door Klinkhamer in1989. Eerst maar 's een inventarisatie gemaakt van de problemen: scheuren in de lange wanden (gevolg van een ongelukje), gecorrodeerde snaren waarvan een aantal ontbraken, vastzittende dokjes, vastzittende en op ongelijke hoogtes liggende toetsen, zwaar bevuilde welvende zangbodem, de kast beschadigd op veel plekken, dof geworden lak e.d. Kortom er viel eer aan te behalen. Voor het herstel heb ik een plan gemaakt en met instemming van de eigenaar uitgevoerd volgens het verslag hieronder.
- dokken, snaren en klavier verwijderen, zangbodem en kast schoon maken, scheuren in wanden herstellen door aan binnenkant tegenlijmen van strook kersenhout 3 mm en aan buitenkant uitvullen met hardwax, beschadigingen kastwanden herstellen bijwerken, opschuren, en afwerken; maken van een nieuw onderstel zo mogelijk met gedraaide poten
- waar nodig nieuwe dokken; in zangbodem zit een welving tot 6 mm diep door snaarspanningsdruk op de kammen; gevolg hiervan was, dat de snaren lager stonden en de stelschroeven in plastic dokken helemaal wareningedraaid; herstel: dokjes waar nodig aan de onderkant op lengte inkorten en afstellen
- toetsen van het raam afhalen, loodoxidatie weg krabben, schoonmaken, bijschuren en lakken, scheluw getrokken toetsen bijwerken, toetsen schoonmaken, opschuren, polijsten, op klavierraam terug zetten en klavier in kast plaatsen
- snaren vervangen door nieuwe: bij fa. Klinkhamer bleek het oorspronkelijke snarenplan nog beschikbaar en konden de benodigde snaren volgens dat plan geleverd worden (zie hieronder), vervolgens dus 52 x ogen aan snaren draaien, de snaren plaatsen, opspannen, dokken terugplaatsen, stemmen en intoneren.
Klinkhamer Harpsichords & Fortepianos, Lauriergracht 78 A, 1016 RM Amsterdam, NL
Tel.: 0031-20-6756229e-mail: workshop@klinkhamer-harpsichords.com / www.klinkhamer-harpsichords.com
Stringing schedule single manual Italian virginal / Date of construction: 1990 / Compass: BB-d’’’ / a=415
The lowest note is nr. 1 Strung in brass throughout
1-3 BB/C/Cx 0.75
4-5 D/Dx 0.71
6-7 E/F 0.63
8-9 Fx/G 0.56
10-12 Gx/A/Ax 0.50
13-15 B/c/cx 0.45
16-18 d/dx/e 0.40
19-21 f/fx/g 0.35
22-26 gx/a/ax/b/c’ 0.30
27-34 cx’ - gx 0.27
35-44 a - fx 0.25
45-52 g - d 0.23
Dit Italiaans model virginaal is in het oorspronkelijke ontwerp niet voorzien van een deksel. De wens was het instrument ter bescherming toch een beetje in stijl te kunnen afdekken, maar met een losse, niet te zware afdekking. De oplossing was een lichtgewicht plaat van re-board, waarop een uitsnede van het schilderij van Emanuel de Witte geprint is:
Interieur met vrouw die op een virginaal speelt (1670).
Op het open instrument kan een lessenaar geplaatst worden. Voor als de afdekplaat erop ligt is een raamwerk gemaakt, dat dan los op de afdekplaat ligt en waarop de lessenaar ook past. Dan kan het virginaal ook nog inafgesloten toestand bespeeld worden.
